Rachunek przepływów pieniężnych

Rachunek przepływów pieniężnych (RPP, sprawozdanie z przepływów pieniężnych) – sprawozdanie pokazujące przepływ środków pieniężnych w danej firmie w ujęciu dynamicznym, czyli z uwzględnieniem jego źródeł i wykorzystania. Pokazuje zmiany, jakie zaszły w poszczególnych elementach aktywów i pasywów wywołane przez przepływ środków pieniężnych. Przedstawia informacje umożliwiające ocenę stopnia płynności finansowej, skuteczności ściągania należności i zdolności do regulowania zobowiązań.

Rachunek przepływów pieniężnych bywa również nazywany sprawozdaniem z przepływu środków pieniężnych, sprawozdaniem z przepływów finansowych lub z angielskiego cash flow lub cash flow statement. Jest analitycznym rozwinięciem przedstawionych w Bilansie informacji o zmianie stanu środków pieniężnych dokonywanej w okresie sprawozdawczym. Rachunek ten sporządzany jest w formie zestawienia prezentującego obieg środków pieniężnych w przedsiębiorstwie.

Rachunek przepływów pieniężnych jest elementem sprawozdania finansowego sporządzanym obligatoryjnie przez jednostki podlegające obowiązkowemu badaniu sprawozdania finansowego.

Ramy prawne dla sporządzania rachunku przepływów pieniężnych w Polsce stanowią następujące akty prawne:

1. Ustawa o rachunkowości – zwłaszcza art. 48b, w którym zdefiniowano działalność operacyjną, inwestycyjną oraz finansową, a także załącznik nr 1, zawierający wzór rachunku.
2. Krajowy Standard Rachunkowości nr 1 – będący uzupełnieniem Ustawy, stanowiący bardzo dokładny przewodnik po zasadach sporządzania rachunku.
3. Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 7 – który z uwagi na funkcjonowanie standardu krajowego nie jest stosowany przez większość polskich przedsiębiorstw. Może być stosowany jedynie przez podmioty stosujące standardy międzynarodowe jako podstawowe zasady rachunkowości w przedsiębiorstwie (więcej w artykule Sprawozdanie finansowe).

PRZEPŁYWY Z DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ

Działalność operacyjną stanowi podstawowa działalność przedsiębiorstwa. Działalność ta polega przede wszystkim na produkcji i sprzedaży klientom produktów lub usług.

Wyodrębnienie tej grupy przepływów w rachunku jako pierwszej pozwala na zobrazowanie skuteczności przedsiębiorstwa w zakresie generowania przepływów z działalności podstawowej. Nie uwzględnia się tu transakcji o charakterze jednorazowym (np. sprzedaż albo zakup środka trwałego) lub niezwiązanych z działalnością podstawową, takich jak np. przepływy pieniężne związane z finansowaniem przedsiębiorstwa, czy jego działalnością inwestycyjną.

Przepływy z działalności operacyjnej obejmują przede wszystkim takie pozycje jak:

• przypływy ze sprzedaży produktów i usług,
• wypływy z tytułu zapłat dostawcom za dostarczone towary i materiały,
• wypływy z tytułu wynagrodzeń,
• wypływy z tytułu opłat i podatków.

PRZEPŁYWY Z DZIAŁALNOŚCI INWESTYCYJNEJ

Przepływy z działalności inwestycyjnej obejmują przede wszystkim takie pozycje jak:

• wypływy z tytułu zakupu środków trwałych,
• przypływy z tytułu sprzedaży środków trwałych,
• wypływy z tytułu udzielanych pożyczek,
• przypływy z tytułu otrzymywanych spłat pożyczek,
• wypływy z tytułu zakupu udziałów i akcji,
• przypływy z tytułu sprzedaży udziałów i akcji.

PRZEPŁYWY Z DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ

W ostatniej sekcji dokonuje się zestawienia przepływów związanych z finansowaniem przedsiębiorstwa.

Przepływy z działalności finansowej obejmują przede wszystkim takie pozycje jak:

• przypływy z tytułu emisji udziałów i akcji,
• przypływy z tytułu emisji papierów dłużnych,
• wypływy z tytułu wypłaconych dywidend,
• wypływy z tytułu wykupu własnych akcji,
• wypływy z tytułu spłat pożyczek i kredytów.

W przedsiębiorstwie mogą zachodzić także procesy niemające bezpośrednio wpływu na przepływy finansowe, mimo to jednak wywołują zmiany w majątku. Zwykle, dla kompletnego obrazu, są one wykazywane w informacji dodatkowej.

Przykładami takich przepływów mogą być:

• umowy leasingowe,
• zapłata udziałami w przedsiębiorstwie,
• zamiana zobowiązań na udziały,
• zapłata za zobowiązania aktywami niepieniężnymi,
• obrót barterowy.

Rachunek przepływów pieniężnych jest zestawieniem przepływów z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej.

W rachunku przepływów pieniężnych powinny znaleźć się odpowiednio pogrupowane informacje dotyczące:

• wpływów z działalności operacyjnej,
• innych wpływów z podziałem na ich źródła,
• wydatków z podziałem na ich źródła,
• wartości środków pieniężnych na początek okresu,
• wartości środków pieniężnych na koniec okresu.W zależności od zastosowanych standardów oraz polityki przedsiębiorstwa, można różnie klasyfikować przepływy pieniężne. Przykładowo według MSR, odsetki od zaciągniętych pożyczek i kredytów są wykazywane jako przepływy z działalności operacyjnej, natomiast zgodnie z Ustawą o rachunkowości – jako przepływy z działalności finansowej.

Definicje poszczególnych obszarów według aktów prawnych regulujących zasady sporządzania rachunku przedstawia poniższa tabela.

Rodzaj działalności	Ustawa o rachunkowości	KSR 1	MSR 7
Działalność operacyjna	Podstawowy rodzaj działalności jednostki oraz inne rodzaje działalności, niezaliczone do działalności inwestycyjnej lub finansowej.	Podstawowy rodzaj działalności jednostki oraz inne rodzaje działalności, niezaliczone do działalności inwestycyjnej lub finansowej.	Podstawowym rodzaj działalności powodujący powstawanie przychodów oraz każdy innym rodzaj działalności, która nie ma charakteru działalności inwestycyjnej i finansowej.
Działalność inwestycyjna	Nabywanie lub zbywanie składników aktywów trwałych i krótkoterminowych aktywów finansowych oraz wszystkie z nimi związane pieniężne koszty i korzyści.	Działalność, której przedmiotem jest nabywanie lub zbywanie rzeczowych aktywów trwałych (środków trwałych, środków trwałych w budowie), wartości niematerialnych i prawnych, długoterminowych inwestycji, w tym inwestycji w nieruchomości i prawa, krótkoterminowych aktywów finansowych (z wyjątkiem środków pieniężnych i ich ekwiwalentów) oraz wszystkie związane z tym pieniężne koszty i korzyści, z wyjątkiem dotyczących podatku dochodowego.	Działalność polegająca na nabywaniu i sprzedaży aktywów trwałych oraz inwestycji krótkoterminowych niezaliczonych do ekwiwalentów środków pieniężnych.
Działalność finansowa	Pozyskiwanie lub utrata źródeł finansowania (zmiany w rozmiarach i relacjach kapitału (funduszu) własnego i obcego w jednostce) oraz wszystkie z nimi związane pieniężne koszty i korzyści.	Działalność, której przedmiotem jest pozyskiwanie innych, niż działalność operacyjna, źródeł finansowania, w tym także zwiększających kapitał (fundusz) własny, lub ich spłata oraz związane z tym pieniężne koszty, w tym prowizje, odsetki i dywidendy, i korzyści, z wyjątkiem dotyczących podatku dochodowego.	Działalność, w wyniku której zmianie ulega wysokość i struktura wniesionego kapitału własnego oraz zadłużenia jednostki.

METODY SPORZĄDZANIA RACHUNKU

Zgodnie z Ustawą, rachunek przepływów pieniężnych można sporządzać metodą bezpośrednią lub metodą pośrednią. Obie te metody są równoważne i powinny dawać identyczne wyniki. Metody różnią między sobą sposobem przedstawiania przepływów z działalności operacyjnej, podczas gdy przepływy inwestycyjne i finansowe pozostają bez zmian.

Metoda bezpośrednia polega na przeanalizowaniu wszystkich wpływów i wypływów środków pieniężnych z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej.

Więcej o budowie rachunku metodą bezpośrednią w artykule RPP – metoda bezpośrednia.

Metoda pośrednia natomiast, polega na korygowaniu zysku netto w taki sposób, aby został on sprowadzony do zmian netto w środkach pieniężnych na skutek działalności operacyjnej, z uwzględnieniem wszystkich wpływów i wypływów z działalności inwestycyjnej i finansowej. Częściej stosowaną jest metoda pośrednia.

Więcej o budowie rachunku metodą pośrednią w artykule RPP – metoda pośrednia.

Rachunek przepływów pieniężnych powinien umożliwiać przede wszystkim uzyskanie informacji na temat stopnia płynności finansowej. Istotnym elementem rachunku jest pokazanie aktywności jednostki w ściąganiu należności a także zdolności do spłaty zobowiązań. Celem sporządzenia rachunku jest uzyskanie podstawy oceny możliwości jednostki gospodarczej w kwestii generowania środków pieniężnych oraz potrzeb w zakresie ich wykorzystania.

Obok bilansu i rachunku zysków i strat, rachunek przepływów pieniężnych stanowi źródło informacji o kondycji finansowej organizacji. Bilans i rachunek zysków i strat są sporządzane zgodnie z zasadą memoriału i zawierają wiele wartości szacunkowych, m.in. rezerwy, aktualizacje, wyceny, stawki amortyzacyjne itp. Przez to sprawozdania te są wrażliwe na manipulacje i zniekształcenia. Mogą również ukazywać mylny obraz w kwestii płynności przedsiębiorstwa.

Rachunek przepływów pieniężnych pokazuje tylko rzeczywiście zaistniałe przepływy w danym okresie. Stanowi więc on uzupełnienie wiedzy użytkowników sprawozdania w kwestii elementów niepokazanych w bilansie i rachunku zysków i strat.

INTERPRETACJE RACHUNKU

Analiza sprawozdania z przepływów pieniężnych powinna zaczynać się od ustalenia wielkości środków pieniężnych w poszczególnych obszarach sprawozdania. Przedstawiona poniżej tabela zawiera możliwe sytuacje, które mogą wystąpić przy ocenie tego sprawozdania. Znakiem „+” oznaczono dodatnie przepływy, zaś symbolem „–” ujemne.

Przypadek	Rodzaj strumienia			Interpretacja
	Operacyjny	Inwestycyjny	Finansowy
1	+	+	+	Dodatnie przepływy pieniężne na wszystkich poziomach. Bardzo wysoka płynność finansowa. Sytuacja rzadko spotykana w praktyce. Przedsiębiorstwo prawdopodobnie gromadzi środki pieniężne na koncie aby przeznaczyć je na przyszłe inwestycje lub dokonać przejęcia.
2	+	–	–	Wysoka rentowność przedsiębiorstwa. Zyski przeznaczane są na rozwój przedsiębiorstwa i spłatę zobowiązań.
3	+	+	–	Przedsiębiorstwo notuje dodatnie wpływy operacyjne oraz inwestycyjne, lub upłynnia aktywa trwałe, bo bieżące wpływy nie wystarczają na pokrywanie zobowiązań. Typowa sytuacja, gdy mamy do czynienia z restrukturyzacją.
4	+	–	+	Prawidłowa sytuacja w rozwijającym się przedsiębiorstwie. Przedsiębiorstwa te zwykle nie mogą pokryć wydatków na rozwój jedynie z wypracowanych zysków, więc wykorzystują zewnętrzne źródła finansowania.
5	–	+	+	Ujemne przepływy z działalności operacyjnej i dodatnie z pozostałych działalności wskazują na przejściowe trudności jednostki gospodarczej. W celu utrzymania płynności finansowej, przedsiębiorstwo wykorzystuje zewnętrzne źródła finansowania. Możliwość ich pozyskania sugeruje, że należy liczyć się z poprawą wyników przedsiębiorstwa.
6	–	–	+	Sytuacja typowa dla młodych, dopiero rozwijających się przedsiębiorstw. Przepływy operacyjne i inwestycyjne są ujemne, natomiast źródłem gotówki są kredyty oraz kapitał właścicielski.
7	–	+	–	Sytuacja typowa dla przedsiębiorstwa przeżywającego poważne trudności finansowe. Niedobory gotówkowe przedsiębiorstwa są pokrywane ze sprzedaży aktywów. Jest to niewątpliwie najgorszy przypadek i może oznaczać bankructwo jednostki.
8	–	–	–	Ujemny poziom gotówki we wszystkich poziomach. Sytuacja ta może zdarzyć się w przedsiębiorstwach, które zgromadziły duże zasoby finansowe,i finansują z nich obecnie wydatki inwestycyjne. Sytuacja ta nie oznacza bankructwa, niemniej jednak jest ryzykowna. Przedsiębiorstwo ma szansę zacząć zarabiać w przyszłości na obecnie dokonywanych inwestycjach.