Jidoka – jeden z filarów Systemu Produkcyjnego Toyoty, niezbędny do utrzymania płynności procesu (Just in Time) oraz stosowania technik Lean Management.
System jest zorganizowany w taki sposób, że w razie wystąpienia anomalii w procesie zapewnia:
- wykrycie anomalii
- zatrzymanie procesu
- ustalenie albo naprawienie defektu
- zbadanie pierwotnej przyczyny (ang. root cause) i wdrożenie środków przeciwdziałających nawrotowi problemu.
W przypadku autonomation pierwsze 2 kroki wykonywane są automatycznie przez maszynę.
Jidoka jest jednym z głównych filarów, na którym bazuje system produkcyjny Toyoty. Proces ten odnosi się do możliwości zatrzymania linii produkcyjnej przez pracownika, bądź maszynę, w momencie pojawienia się problemów występujących podczas wytwarzania.
Problemy te mogą być powiązane z kwestiami jakości, opóźnieniami procesu produkcyjnego, itp. Wyposażenie maszyn i operatorów w możliwości wykrywania pojawiających się nieprawidłowości i natychmiastowego zatrzymania pracy, co jest istotą systemu Jidoka, umożliwia bardziej efektywny przebieg produkcji.
Głównymi narzędziami, które umożliwiają realizację zasady Jidoka i które pozwalają rozwiązywać problemy odnoszące się do specyficznego obszaru w procesie produkcji są: Poka-yoke oraz Andon.
Rozwiązanie wynalazł Sakichi Toyoda w 1902 r. Było to niezwykle proste urządzenie, które wykrywało zerwanie się wątku i natychmiast zatrzymywało krosna (mechaniczne). Wynalazek ten uważa się dziś za początek Systemu Produkcyjnego Toyoty.
Automatyzacja jest tylko jednym z możliwych rozwiązań zapewniających wykonanie kroków 1. i 2. powyższej sekwencji. Innym popularnym rozwiązaniem jest andon – w tym wypadku pracownik (operator), który pierwszy zauważy defekt jest zobowiązany zatrzymać linię produkcyjną (zazwyczaj poprzez pociągnięcie za żółtą linę przeciągniętą nad stanowiskami).
Istotne jest systemowe znaczenie jidoka, a nie technika zatrzymania procesu. Jeśli proces ma być rzeczywiście płynny i spełniać wymagania Just in Time, nie może się w nim znajdować nic, co odbiega od normy. Z drugiej strony sam płynny i wyszczuplony proces też pełni rolę jidoka, gdyż w szczupłym procesie anomalia jest zauważalna od razu (na przykład pojawienie się pojemnika z częściami ale bez kanbanu). Natychmiastowość reakcji stanowi realizację maksymalnie krótkiego sprzężenia zwrotnego w pętli sterowania procesem (por. także Poka-yoke).
Niezależnie od zastrzeżeń terminologicznych (patrz wyżej) automatyzacja-autonomizacja, czyli oddzielenie człowieka i maszyny ma podstawowe znaczenie, gdyż zwalnia operatora z konieczności natężania uwagi dla wychwytywania defektów. Natomiast w przypadkach, gdy nie stosuje się jej, podstawową zasadą jest nieukrywanie problemów, lecz natychmiastowe reagowanie na nie i powiadamianie przełożonych.
Angielski termin autonomation, niesłusznie zawężająca znaczenie jidoka do pojęć automatyzacja, autonomizacja (polskie tłumaczenie terminów angielskich).